Xuân
Quỳnh, như mọi người đều biết là nhà thơ của hạnh phúc đời thường.
Thơ chị là tiếng lòng của một tâm hồn luôn luôn khao khát tình yêu, gắn bó hết
mình với cuộc sống hàng ngày, trân trọng, nâng niu và chi chút cho hạnh phúc
bình dị của đời thường.
Trong các nhà thơ
Việt Nam hiện đại Xuân Quỳnh là một
trong số những người xứng đáng được gọi là nhà thơ của tình yêu. Chị viết nhiều,
viết hay về tình yêu, trong đó Sóng
là mội bài thơ đặc sắc. Đến Xuân Quỳnh,
thơ Việt Nam hiện đại mới có được một tiếng nói bày tỏ trực tiếp những khát
khao tình vừa hồn nhiên, chân thật, vừa mãnh liệt, sôi nổi của một trái tim người
phụ nữ.
Tình yêu là một đề
tài muôn thuở của thơ ca. Nhiều nhà thơ nổi tiếng đã viết về tình yêu bằng một
cảm hứng mãnh liệt, in đậm dấu ấn tâm hồn, tư tưởng phong cách nghệ thuật của
mình. Xuân Diệu trước đó đã mượn hình tượng biển nói về tình yêu, còn Xuân Quỳnh, chị đã mượn hình tượng Sóng để diễn tả những cảm xúc, tâm trạng,
những sắc thái tình cảm vừa phong phú, vừa phức tạp, thiết tha sôi nổi của một
trái tim phụ nữ đang rạo rực, khát khao yêu đương.
Cùng với hình tượng
Sóng, bài thơ này còn có một hình tượng
nữa là em – cái tôi trữ tình của nhà thơ. Sóng
là hình ảnh ẩn dụ của tâm trạng người con gái đang yêu, là sự hoá thân, phân
thân của cái tôi trữ tình - một kiểu đặc biệt của cái tôi trữ tình nhập vai.
Hai “nhân vật” trữ tình này (Sóng và
em) tuy hai mà một, có lúc phân đôi ra (để soi chiếu vào nhau, làm nổi bật sự
tương đồng), có lúc lại hoà nhập vào nhau (để tạo nên sự âm vang, cộng hưởng).
Hai hình tượng này đan cài, quấn quýt với nhau như hình với bóng, song song tồn
tại từ đầu đến cuối bài thơ, soi sáng, bổ sung cho nhau nhằm diễn tả một cách
mãnh liệt hơn sâu sắc và thâm thìa hơn khát vọng tình yêu đang cuồn cuộn trào
dâng trong trái tim nữ thi sĩ.
Hình tượng Sóng là mộl tim tòi nghệ thuật độc đáo
của Xuân Quỳnh. Hình tượng Sóng trước hết được gợi ra từ âm hưởng
dào dạt, nhịp nhàng của bài thơ. Đó là nhịp của những con Sóng trên biển cả liên tiếp, triền miên, vô hồi vô hạn. Thể thơ năm
chữ với những câu thơ không ngắt nhịp đã tạo nên nhịp điệu của những con Sóng biển lúc dào dạt, sôi nổi, lúc sâu
lắng, dịu êm chạy suốt bài thơ. Song âm điệu chung của bài thơ không đơn giản
chỉ là âm điệu của những con Sóng biển.
Nó còn là âm điệu của một nỗi lòng đang tràn ngập, khao khát tình yêu vô hạn,
đang rung lên đồng điệu, hoà nhịp với Sóng
biển, hoà hợp đến mức không còn thấy đâu là nhịp điệu của Sóng biển, đâu là nhịp điệu tâm hồn của thi sĩ. Xuân Quỳnh đã mượn nhịp Sóng để thể hiện nhịp lòng của chính
mình một trong một tâm trạng bùng cháy ngọn lửa mãnh liệt của tình yêu, không
chịu yên tĩnh mà đầy biến động, khao khát. Qua hình tượng Sóng, Xuân Quỳnh đã diễn
tả vừa cụ thể vừa sinh động những trạng thái, tâm trạng, những cung bậc tình cảm
khác nhau trong trái tim của người phụ nữ đang rạo rực yêu đương. Mỗi trạng
thái tâm hồn cụ thể của người phụ nữ đang yêu đều có thể tìm thấy sự đồng của
nó với một khía cạnh, một đặc tính nào đó của Sóng.
Mở đẩu bài thơ là
trạng thái tâm lí đặc biệt của một tâm hồn đang khao khát yêu đương, đang tìm đến
một tình yêu rộng lớn hơn. Xuân Quỳnh
đã diễn tả thật cụ thể cái trạng thái khác thường, vừa phong phú vừa phức tạp
trong một trái tim đang cồn cào khao khái tình yêu. Tính khí của người con gái
đang yêu, cũng như Sóng vậy thôi, vốn
mang trong nó nhiều trạng thái đối cực: “Dữ dội và dịu êm, ồn ào và lặng lẽ”...
Và cũng như Sóng, trái tim người con
gái đang yêu không chịu chấp nhận sự tầm thường, nhỏ hẹp, luôn vươn tới cái lớn
lao có thể đồng cảm, đồng điệu với mình: “Sông không hiểu nổi mình, Sóng tìm ra tận bể”. Có thể thấy, ngay
trong khổ thơ đầu tiên này một nét mới mẻ trong quan niệm về tình yêu. Người
con gái khao khát yêu đương nhưng không còn nhẫn nhục, cam chịu nữa. Nếu “Sông
không hiểu nổi mình" thì Sóng dứt khoát bỏ nơi chật hẹp đó ,
“tìm ra tận bể", đến với cái cao rộng, bao dung. Thật là minh bạch và cũng
thật là quyết liệt!
Nỗi khát vọng tình
yêu xôn xao, rạo rực trong trái tim con người trong quan niệm của Xuân Quỳnh, là khát vọng muôn đời của
nhân loại mà mãnh liệt nhất là của tuổi trẻ. Nó cũng như Sóng, mãi mãi trường tồn, vĩnh hằng với thời gian. Từ ngàn xưa, con
người đã đến với tình yêu và mãi mãi cứ đến với tình yêu. Với con người, tình
yêu bao giờ cũng là một khát vọng bồi hồi:
Ôi
con Sóng ngày xưa
Và
ngày sau vẫn thế
Nỗi
khát vọng tình yêu
Bồi
hồi trong ngực trẻ.
Khi tình yêu đến,
như một tâm lí tự nhiên và thường tình, người ta luôn có nhu cầu tự tìm hiểu và
phân tích. Nhưng tình yêu là một hiện tượng tâm lí khác thường, đầy bí ẩn,
không thể giải thích được bằng lí lẽ thông thường, làm sao có rẽ giải đáp được
câu hỏi về khởi nguồn của tình yêu. Cái điều mà trước đó đã từng làm Xuân Diệu
băn khoăn “ Làm sao cắt nghĩa được tình yêu?” thì nay, một lần nữa lại được Xuân Quỳnh bộc bạch một cách hồn nhiên,
thật dễ thương. Tình yêu cũng giống như Sóng
biển, như gió trời vậy thôi, làm sao mà hiểu hết được. Nó cũng tự nhiên, hồn
nhiên như thiên nhiên, và cũng khó hiểu, nhiều bất ngờ như thiên nhiên:
Sóng bắt đầu từ gió
Giỏ
bắt đầu từ đâu
Em
cũng không biết nữa
Khi
nào ta yêu nhau.
Tình yêu thường
cũng gắn liền với nỗi nhớ khi xa cách. Nỗi nhớ của một trái tim đang yêu được Xuân Quỳnh diễn tả thật mãnh liệt. Một
nỗi nhớ thường trực cả khi thức, cả khi ngủ, bao trùm lên cả không gian và thời
gian. Một nỗi nhớ cồn cào , da diết, không thể nào yên, không thể nào nguôi. Nó
cuồn cuộn, dào dạt như những đợt Sóng
biển triền miên, vô hồi, vô hạn. Nhịp thơ trong suối bài thơ này là nhịp Sóng, nhưng rõ nhất, dào dạt, hăm hở,
náo nức nhất, mãnh liệt nhất là ở đoạn thơ này:
Con
Sóng dưới lòng sâu
Con
Sóng trên một nước
Ôi
con Sóng nhớ bờ
Ngày
đêm không ngủ được.
Và, như trên đã
nói, vẫn là hình tượng song hành của Sóng
và em bổ sung đắp đổi cho nhau nhằm diễn tả sâu sắc hơn. ám ảnh hơn tình yêu và
nỗi nhớ cùng với lòng thuỷ chung vô hạn của một trái tim đang rạo rực yêu
thương. Nỗi nhớ được diễn tả qua hình tượng con Sóng nhớ bờ “ngày đêm không ngủ được” vẫn chưa đủ, chưa thoả, lại
được thể hiện một lần nữa qua nỗi nhớ trực tiếp của nhà thơ: “Lòng em nhớ đến
anh, Cả trong mơ còn thức”. Nổi nhớ tràn đầy lòng yêu của nữ thi sĩ. Nỗi nhớ
thường trực mong mọi không gian và thời gian, khổ chỉ tồn tại trong ý thức mà
còn len lỏi trong tiềm thức, xâm nhập vào cả trong giấc mơ. Những đòi hỏi, khao
khát yêu đương của người con gái được bộc lộ thật mãnh liệt nhưng cũng thật giản
dị: Sóng chỉ khao khát tới bờ cũng
như em khao khái có anh! Tình yêu của người con gái ở đây vừa thiết tha, mãnh
liệt, vừa trong sáng, giản dị, vừa thuỷ chung, duy nhất. Qua hình tượng Sóng và em Xuân Quỳnh đã nói lên thật chân thành, táo bạo, không hề giấu giếm
cái khát vọng tình yêu sôi nổi, mãnh liệt của mình - một phụ nữ, một điều thật
hiếm thấy trong văn học Việt Nam.
Xuân Quỳnh viết bài thơ Sóng năm 1967, khi mà chị đã từng nếm
trải sự đổ vỡ trong tình yêu. Song, người phụ nữ hồn nhiên tha thiết yêu đời
này vẫn còn ấp ủ biết bao hi vọng, vẫn phơi phới một niềm tin vào hạnh phúc
trong tương lai. Vừa tự động viên, an ủi mình, chị vừa tin vào cái đích cuối
cùng của một tình yêu lớn như con Sóng
nhất định sẽ “tới bờ”, “dù muôn vời cách trở”. Vì ý thức về thời gian chưa làm
cho chị lo âu mà chỉ làm cho chị thêm tin tưởng
Cuộc
đời tuy dài thế
Năm
tháng vẫn đi qua
Như
biển kia dẫu rộng
Mây
vẫn bay về xa.
Xuân Quỳnh vừa thổ lộ trực tiếp, vừa mượn
hình tượng Sóng để nói và suy nghĩ về
tình yêu. Những ý nghĩ này có vẻ tự do, tản mạn nhưng từ trong chiều sâu của
thi tứ vẫn có sự vận động nhất quán. Đó là cuộc hành trình, khởi đầu là từ bỏ
cái chật chội, nhỏ hẹp để tìm đến một tình yêu bao la, rộng lớn, cuối càng là
khát vọng được sống hết mình trong tình yêu, muốn hoá thân vĩnh viễn thành tình
yêu muôn thuở:
Làm
sao được tan ra
Thành
trăm con Sóng nhỏ
Giữa
biển lớn tình yêu
Để
ngàn năm còn vỗ.
Sóng là một bài thơ tình yêu rất tiêu
biểu cho tư tưởng và phong cách thơ Xuân
Quỳnh ở giai đoạn đầu. Một bài thơ vừa xinh xắn, duyên dáng, vừa mãnh liệt,
sôi nổi, vừa hồn nhiên, trong sáng, vừa ý nhị, sâu xa. Sau này, khi đã nếm rải
nhiều cay đắng trong tình yêu, giọng thơ Xuân
Quỳnh không còn phơi phới bốc men say nữa, nhưng cái khát vọng tình yêu vẫn
tồn lại mãi mãi trong trái tim tràn ngập yêu thương của chị.
Đăng nhận xét