Tình
yêu là một đề tài quen thuộc trong thơ ca. Nhưng không phải vì
thế mà nó thành đơn điệu và nhàm chán. Mỗi bài thơ, mỗi nhà thơ là một thế giới
riêng, một nhu cầu, một khao khát riêng không ai giống ai. Chẳng thế mà ta gặp
Xuân Diệu trong thi đàn Việt Nam với chất men say Tình yêu nồng nàn, mãnh liệt, người tự cho mình là ‘‘kẻ uống Tình yêu dập cả môi”, ta gặp Nguyễn
Bính “người nhà quê” chân thật da diết... và thật bất ngờ khi gặp nữ thi sĩ với
tâm hồn dạt dào và say đắm trong Tình
yêu - Xuân Quỳnh. Thơ Tình yêu của Xuân Quỳnh chân thành nhưng không kém phần cháy bỏng nồng say. Điều
đó thể hiện không ít trong bài Sóng:
Bài thơ ra đời vào năm 1967. Vào thời kì này, có thể nói rất
ít những bài thơ Tình yêu kiểu này nhất
là với các nhà thơ nữ. Nếu có, phần lớn đều gắn bó với vụ cách mạng, gắn với sứ
mệnh thiêng liêng cao cả của dân tộc. Rất ít các nhà thơ tự bứt mình ra khỏi
không khí chung để tìm vào cái gọi là riêng tư, sâu kín trong tâm linh mình. Dường
như mọi người tránh và cố tình tránh... Nói như vậy để thây rằng Sóng của Xuân Quỳnh là một bài thơ có nhiều điều đáng chú ý.
Viết về Sóng, biển và thuyền để nói lên Tình yêu trai gái ta đã gặp trong thơ
Xuân Diệu, với bài Biển... Ngay trong Xuân
Quỳnh cũng có Thuyền và Biển... nhưng tìm một bài nói lên nỗi băn khoăn day
dứt như Sóng có lẽ là chưa. Đến với Sóng, ta được gặp một Xuân Quỳnh nồng nàn, mãnh liệt, gặp con
người yêu tha thiết và cháy bỏng, luôn luôn muốn bứt mình ra để tìm đến một cái
gì đó rõ ràng, cụ thể. Trong cuộc sống, Xuân
Quỳnh thể hiện rõ cái phong cách này. Đã yêu ai thì yêu hết mình, đã ghét
ai thì ghét cay đắng. Chính vì lẽ đó mà trong Xuân Quỳnh vẫn giữ được vẻ tận tuỵ, dứt khoát rõ ràng, ở Sóng điều này cũng thể hiện:
Lòng
em nhớ đến anh
Cả
trong mơ còn thức!
Có lẽ là sức mạnh của
Tình yêu, niềm say mê và nỗi lòng cuồng
nhiệt, đã cuốn con người vào thế giới thần tiên, thơ mộng. Tất cả những lo
toan, tính xán, những phức tạp, rắc rối trên cõi đời đều nhường chỗ cho ước mơ,
cho khát song đắm say trong lòng người. Tất cả những gì tồn tại bên ngoài đều
chôn hết, xua hết ra ngoài ý tưởng. Khẳng định nỗi lòng, nhà thơ đưa ra trạng
thái "trong mơ còn thức” để thuyết phục. Tôi còn nhớ, có một nhà thơ khi
bày tỏ nỗi lòng của mình với người yêu cũng nói:
Anh
yêu em chỉ nhớ em thôi
Lúc
đứng lúc ngồi lúc nào cũng nhớ.
Trạng thái bồn chồn,
xao xuyến, bứt rứt như cắn xé, cào cấu, như giục giã lòng người. Người con trai
đứng ngồi không yên thì ở đây Xuân Quỳnh
lại ngủ, thức không yên. Nào có kém gì đâu. Đã yêu nhau thường nhớ thường mong,
thường đợi chờ nên không thể không có cái phút đứng ngồi không yên. Từ xa xưa,
ông cha ta cũng có câu:
Nhớ
ai bổi hổi bồi hồi
Như
đứng đống lửa như ngồi đống than.
Chính vì lẽ đó mà mở
đầu bài thơ nhà thơ cũng nói lên cái tâm trạng băn khoăn, trạng thái không ổn định
trong tâm hồn mình:
Dữ
dội và dịu êm ồn ào và lặng lẽ
Sông
không hiểu nổi mình
Sóng tìm ra tận bể
Hai trạng thái tâm
lí ngược nhau lại được dồn trong một ngữ cảnh cụ thể hơn là trong mội người, ở
cùng một lúc. Dĩ nhiên nói “dữ dội”, “ồn ào”, “lặng lẽ" là nói về Sóng nhưng trong bài thơ này Sóng là em, và em là Sóng, hai câu này hòa lẫn trong nhau,
quyện vào nhau. Đọc hai câu thơ tưởng như đã là một khập khểnh trái ngược vậy
mà ngược lại rất có lôgíc và hợp lí. Có được như vậy, hẳn phải nói đến nhà thơ
và cái tài biểu hiện tâm lí. Đọc cả khổ thơ ta cũng như lắng mình trong đó,
nghe được tiếng thổn thức của hồn người, cả khổ thơ là một trạng thái khá đọng
của xúc cảm. Con người nhà thơ không bình lặng, không dập dìu, nhẹ nhàng hôn nhẹ
lên bờ cát, không ôm ấp, vỗ về hay nũng nịu mà “dữ dội” mà “ồn ào” nhưng “dịu
êm”, “lặng lẽ”. Song nếu như thế thì chẳng còn gì để Sóng “không hiểu nổi”, để Sóng
phải “tìm ra tận bể”. Hai câu thơ dưới thể hiện nỗi khát vọng tìm tòi đến tột độ.
Câu thơ tưởng chừng như căng lên chợt bật ra, vậy là thoả mãn. Trong cuộc sống
có gì bực dọc, đau khổ hơn khi chính mình lại không hiểu nổi mình, không lí giải
được mình, mình là ai? Có lẽ cái sức mạnh lớn như muốn lật tung cái “sâu kín”
đó là mình phải tìm được tận cùng nó. Cái ý nghĩ này còn theo đuổi nhà thơ đến
tận cùng của bài thơ. Khát vọng được hoà mình vào bể lớn của cuộc đời, bể lớn của
Tình yêu cứ thôi thúc, giục giã.
Từ “không hiểu nổi
mình” nhà thơ liên tiếp đặt ra những băn khoăn, thắc mắc. Cuối cùng để tự dằn vặt
mình, bởi lẽ hỏi cũng chỉ để mà hỏi. Hỏi cho vơi nỗi lòng:
Sóng bắt đầu từ gió
Gió
bắt đầu từ đâu
Em
cũng không biết nữa
Khi
nào ta yêu nhau ?
Quy luật tự nhiên
là Sóng và gió, nhưng còn tình cảm
giải thích từ đâu... Đó là một điều cực khó, vẫn là nỗi băn khoăn dằn dỗi trong
nỗi lòng mình. Vậy mà nỗi lo lắng, thảng thốt “không biết nữa”. Ngây thơ xen
chút bất lực. Mọi câu hỏi đặt ra đều tha thiết tìm được nơi khơi nguồn, nơi “bắt
đầu” của sự vật. Có như vậy nỗi lòng người mới thoả mãn.
Trăn trở với khổ
thơ ta nghe thấy nỗi lòng nhà thơ trăn trở, nhịp thơ trong : thơ thay đổi lúc
3/2, lúc 2/3 linh hoạt nhưng không xuôi không thăng, không bình thường mà dằn vặt,
nghĩ suy, tìm tòi.
Xưa nay rất nhiều
thi sĩ đặt câu hỏi về Tình yêu.
Nhưng Tình yêu là tình cảm là cảm
xúc làm sao biết được nó như thế nào, đến từ đâu... và nhiều nữa, nhưng tất cả
đều bất lực. Ngay đến Xuân Diệu - một nhà thơ tình nổi tiếng, một con người
luôn có khát khao giao cảm với đời, luôn yêu, say đắm trong Tình yêu, người mà:
Trong
giây phút chót dáng trời đất
Cũng
vẫn si tình đến ngất ngư.
người “uống” Tình yêu,
“cắn” Tình yêu đến “dập cả môi” cũng
bất lực:
Đố
ai định nghĩa được Tình yêu
Có
khó gì đâu một buổi chiều
Nó
chiếm hồn ta bằng nắng nhạt
Bằng
mây nhè nhẹ, gió hiu hiu.
Có người phải thốt
lên rằng: “Có gì lạ quá đi thôi!” Thật khó quá! Nhưng Tình yêu là thế. Làm sao có thể cảnh giác được trong Tình yêu. Nó đến lúc nào ta đâu có biết
và chiếm ta lúc nào ta đâu có hay. Quay lại khổ thơ cùa Xuân Quỳnh la gặp câu thổ lộ:
Em
cũng không biết nữa
Khi
nào ta yêu nhau?
Một câu hỏi rất con
gái, nhẹ nhàng, bối rối lẫn chút đắm say, ngọt ngào nũng nịu. Nói thế, không có
nghĩa là khổ thơ chỉ đơn thuần là cảm xúc, con người chỉ đơn thuần là yêu say đắm.
Bên Tình yêu, bên sự nồng nàn còn là
sự suy nghĩ, tìm tòi đòi hỏi một câu trả lời dù ít thôi nhưng phải có...
nhưng... cuối cùng câu hỏi vẫn để đó, nhà thơ bất lực... làm sao mà có thể đáp nổi...
Một ánh mắt bâng quơ, một câu nói vô tình nhiều khi cũng làm cho người ta...
tương tư chứ, huống chi lại có một khoâng thời gian dài nỗi khát vọng Tình yêu cứ bồi hồi, cứ xa xuyến trong
ngực trẻ.
Tình yêu trong thơ Xuân Quỳnh không giản đơn. Yêu thương cháy bỏng, Sóng say nhưng không vì thế mà hời hợt:
Trước
muôn trùng Sóng bể
Em
nghĩ về anh, em
Em
nghĩ về biển lớn
Từ
nơi nào Sóng lên.
Điệp từ “em nghĩ”
nhắc đi nhắc lại càng làm rõ hơn sự suy nghĩ trong lòng người. “Em nghĩ” có
nghĩa là em đã thao thức, đã lo lắng, đã đặt ra nhiều câu hỏi... chứ không phải
em chỉ quen bồng bềnh, quen si mê, đến chỉ yêu và đơn thuần là yêu. Xưa nay không
hiểu người “ chỉ biết yêu thôi, chẳng biết gì” Tình yêu đã làm họ mù quáng, quên đi tất cả. Họ nhìn vào cõi hư vô,
mộng ước, chỉ quen hưởng thụ chứ không biết suy nghĩ.
Tình
yêu thường đồng hành với nỗi nhớ, sự mong đợi, vì lẽ đó mà
trong thơ Xuân Quỳnh điều đó cũng thể
hiện khá rõ. Yêu cuồng nhiệt thì nhớ cũng nát tan. Nỗi nhớ cứ dồn lên tầng lầng,
lớp lớp như từng đợt Sóng:
Con
Sóng dưới lòng sâu
Con
Sóng trên mặt nước
Ôi
con Sóng nhớ bờ
Ngày
đêm không ngủ được
Đọc khổ thơ, tìm thấy
vị trí của con Sóng và cũng thấy được
nỗi nhớ trong lòng người. Con Sóng
nhớ bờ Sóng thao thức “ngày đêm
không ngủ được” nhà thơ muốn nói đến sự toàn diện. Dù tận dưới đáy sông hay
ngay trên bề mặt Sóng vẫn chỉ nhớ bờ,
thương bờ. Nổi nhớ mong tưởng chừng đến tột độ. Nhớ nhau nên trăn trở. Đến nỗi
trong ca dao người xưa cũng từng nói “đèn nhớ ai mà đèn không tắt”.
Nỗi nhớ của con Sóng chính là nỗi nhớ của con người, nỗi
nhớ tầng tầng lớp lớp đan xen nhau, nối tiếp nhau, thôi thúc, giục giã. Nói Sóng để nói đến nỗi lòng mình. Nhớ
nhau, nên thời gian như dài hơn:
Tháng
giêng ngày dài lắm
Biết
mà làm sao em
Giấc ngủ cũng
chập chờn:
Lòng
em nhớ đến anh
Cả
trong mơ còn thức.
Khổ thơ được viết
theo thể tăng dần, cảm xúc trong thơ được hun nóng đến tận cùng dào dạt...,
nóng bỏng. Trong thơ mình, khi nói về nỗi nhớ Xuân Quỳnh cũng đã viết:
Những
ngày không gặp nhau Biển bạc đầu thương nhớ
Những
ngày không gặp nhau Lòng thuyền đau rạn vỡ.
(Thuyền và biển)
Phải nói rằng,
trong Tình yêu Xuân Quỳnh yêu hết mình. Yêu cuồng nhiệt đắm say, cháy bỏng, nồng
nàn. Nhà thơ tha thiết tắm mình trong nguồn cảm hứng vô tận này. Yêu nồng nàn
như vậy nhưng trong Xuân Quỳnh vẫn
có nét dịu dàng của con gái. Vẫn biết là yêu đến nát tan, nhưng không vồ vập, ồn
ào như Xuân Diệu - Người muốn “riết”, “say”, muốn “hôn” và cuối cùng muốn
"cắn” (Hỡi xuân hồng ta muốn cắn
vào ngươi). Trong thơ ông Tình yêu
không tĩnh lặng. Xuân Diệu mạnh mẽ táo bạo:
Đã
hôn rồi hôn lại
Cho
đến mãi muôn đời
Đến
tan cả đất trời
Anh
mới thôi dào dạt.
(Biển)
Càng đến cuối bài
thơ Xuân Quỳnh càng tỏ ra mình là một
con người sâu sắc, thuỷ chung. Tình yêu
của Xuân Quỳnh là Tình yêu từ hai phía, ở đây, nhân vật
trữ tình đã có đối tượng để hướng tới chứ không vu vơ. Hơn nữa, tình cảm, tâm hồn
của nhân vật trữ tình không phải là bi quan, chán nản mà tràn đầy hi vọng. Đọc
bài thơ này, không hề gặp cái tư tưởng: “Tương tư thức mây đêm rồi,Biết cho ai
hỏi ai người biết cho?”
Khổ thơ tiếp khẳng định được điều đó:
Dầu
xuôi về phương bắc
Dầu
ngược về phương nam
Nơi
nào em cũng nghĩ
Hướng
về anh - một phương.
Đến đây nhà thơ đã
đưa ra khái niệm không gian để nói lên mức độ thuỷ cung. “Dẫu xuôi”, “dẫu ngược”,
“phương bắc”, “phương nam”, là những từ cụ thể khẳng định sự thuỷ chung, khoảng
không gian, địa điểm nói lên độ dài nỗi cách trở, gian lao của thực tế với con
người. Phương hướng, khoảng cách đặt ra xa bao nhiêu thì lòng người lại thể hiện
rõ sự thuỷ chung bấy nhiêu “một phương”. Câu thơ như một lời khẳng định rắn rỏi,
mạnh mẽ, dứt khoát, rõ ràng. Khổ thơ đặt ra nhiều thử thách, nhiều cách trở
nhưng cũng đưa ra được sự quyết tâm của con người. Tình yêu sẽ chiến thắng tất cả, nếu như đó là Tình yêu chân thật, thuỷ chung. Lời thơ vang lên như một lời thề
nguyện đọc lên cứ rưng rưng xúc động. Đã có bài hát khẳng định về điều này: “Dù
thời gian xa xôi, Dù đường dài xa xôi. Em vẫn như ngày xưa. Mến yêu anh trọn đời”.
Thơ Xuân Quỳnh cũng hướng về điều đó
tuy cách diễn đạt có khác.
Dường như để khẳng
định thêm cho lời nói của mình nhà thơ đã đưa ra hàng loạt các dẫn chứng về
thiên nhiên, tạo vật. Tất cả rồi sẽ chiến thắng nếu có sự kiên nhẫn, có sức mạnh.
Mọi vật rồi sẽ bị chinh phục nếu con người có ý chí, quyết lâm:
Ở
ngoài kia đại dương
Trăm
ngàn con Sóng đó
Con
nào chẳng tới bờ
Dù
muôn vời cách trở
Cuộc
đời tuy dài thế
Năm
thảng vẫn đi qua
Như
biển kia dẫu rộng
Mây
vẫn bay về xa.
Hàng loạt thử thách
được đưa ra cho Sóng: cuộc đời và biển
rộng là thế, là thế nhưng đều bị chinh phục.
Con Sóng được Xuân Quỳnh ví như Tình yêu
“bồi hồi trong ngực trẻ”. Nhân vật em ước được tan ra thành trăm con Sóng nhỏ đã thể hiện một ước khát vọng
đến tha thiết:
Làm
sao tan được ra
Thành
trăm con Sóng nhỏ
Giữa
biển lớn Tình yêu
Để
ngàn năm Sóng vỗ.
Khổ thơ kết là một
ước muốn khôn cùng, không có Tình yêu
cuộc sống tha thiết, không có sự đam mê đến tột cùng, không có sự thuỷ chung
làm sao có được những câu thơ như vậy. Trong ước mong vẫn lẫn chút băn khoăn của
“ Làm sao được tan ra”. Nhưng cũng phải thây rằng chỉ có Tình yêu thế nào đó thì mới có được ước mong như vậy. Mong muốn xé
tan mình, hoà lẫn với bể đời rộng lớn, bứt mình ra khỏi những nhọc nhằn, lo
toan, tính toán để ngập mình trong Tình
yêu, tuổi trẻ, ngọt ngào và hạnh phúc.
Ước mong tồn tại
vĩnh hằng trên cõi đời này thôi thúc, giục giã. Lời thơ, ý chí, nhịp thơ có phần
nhanh hơn, mạnh hơn, gấp gáp hơn. Bài thơ kết thúc mà lời thơ còn vang vọng
mãi, ào ạt của Sóng, ước muốn tung
mình vào bể Tình yêu ngày càng nhiệt
thành.
Bài thơ dẫn dắt người
đọc qua nhiều nỗi cách trở, mất còn, nhớ, thương, chờ đợi, cuối cùng vẫn quy
gom về một mối: Tình yêu mãnh liệt,
khoáng đạt, say đắm, thuỷ chung.
Cấu trúc bài thơ được
xác lập theo cấu trúc đan xen hình tượng: Sóng
– bờ (khổ thơ thứ 5), sau đó anh - em (khổ thơ 3, 4) rồi lại Sóng - bờ (khổ thơ 7). Lớp lớp Sóng đan xen nhau tới lui như vậy, biển
như lặng dần đi nhường chỗ cho những suy tư về cuộc đời.
Bài thơ viết theo
thể 4 câu 5 chữ rất dễ thể hiện tình cảm chân thành của nhà thơ. Trong Tình yêu sao không có phút trăn trở, giận
hờn, thương nhớ. Nhưng xưa nay, trong thơ tình, nhất là thơ của các nữ sĩ người
ta thường chỉ bắt gặp sự nhẹ nhàng, yếu đuối, thầm kín chứ ít ai thây sự mạnh mẽ,
táo bạo, phải chăng chính vì điều này mà phong cách thơ Xuân Quỳnh đã nổi rõ và khẳng thêm sức mạnh của "phái yếu”.
Xưa nay, ta thường gặp sự hậm hực trong của phái “mày râu”:
Tôi
yêu em đến nay chừng có thể
Ngọn
lửa tình chưa hẳn đã tàn phai
Anh
yêu em âm thầm không hi vọng
Lúc
đứng ngồi khi hậm hực lòng ghen.
(Tôi
yêu em - PUSKIN)
Còn Xuân Quỳnh thể hiện sự mạnh mẽ, dứt
khoát, chung thuỷ, nồng cháy và cũng thắc mắc, cũng có phút bực mình, trăn trở.
Sóng ra đời cách đây gần 30 năm nhưng độ
nồng nàn, đắm say của nó vẫn không phai giảm trong lòng người. Có thể nói,
trong giây phút này, nhiều bạn đọc thơ vẫn còn giật mình thây sợ. Yêu hết mình,
hết lòng vì nhau, yêu thương gần gũi và thuỷ chung đó là một Tình yêu đẹp song không dễ gì mà có được.
Đọc thơ Xuân Quỳnh phần nào đó ta hiểu
được con người nhà thơ. Trong cuộc sống thi sĩ cũng tận tuỵ với con cái, yêu
thương chúng rất mực, hết lòng vì chúng, với chồng cũng vậy, một người vợ thuỷ
chung và đảm đang... Thơ Xuân Quỳnh
và con người Xuân Quỳnh, Võ Văn Trực
nói: “Điều đáng quý ở Xuân Quỳnh và
thơ Xuân Quỳnh là sự thành thật rất
thành thật, thành thật trong quan hệ với bạn bè, với xã hội và trong cả Tình yêu. Chị không quanh co, không giấu
diếm một điều gì. Mỗi dòng thơ, mỗi trang thơ đều phơi bày một tình cảm và suy
nghĩ của chị. Chỉ cần qua thơ, ta có thể biết được khá kĩ đời tư của chị.
“thành thật, đây là cốt lõi của thơ Xuân
Quỳnh”.
Phong cách Xuân Quỳnh về sau vẫn thế. Qua Thuyền
và biển càng khẳng định sự đồng nhất rõ hơn trong con người này. Đáng tiếc, cuộc
đời đã cướp đi một cây bút đầy tài năng và hi vọng. Song đó không còn nữa nhưng
thơ Xuân Quỳnh, những bài thơ tình cảm
cho con trẻ như Lời ru trên mặt đất, Tiếng gà mía, Chuyện cổ tích về loài người
đến cả những bài thơ Tình yêu Thuyền
và biển, Sóng... vẫn hấp dẫn lòng
người.
Thơ Xuân Quỳnh sẽ còn in đậm trong tâm trí
nhiều độc giả hôm nay và ngày mai.
Đăng nhận xét