“Kiến thức là yếu tố tiên quyết để làm tốt
bài thi Hóa học, cho dù là với câu hỏi lý thuyết hay với bài tập tính toán,
không có kiến thức Hóa học thì không thể làm được bất cứ câu nào trong đề thi.”
Dưới đây là nội dung chia sẻ của thầy Vũ
Khắc Ngọc – hiện đang giảng dạy khóa Luyện thi đại học đảm bảo môn Hóa học tại
Hocmai.vn nhằm giúp các bạn học sinh tập trung ôn thi hiệu quả môn Hóa học
trong thời gian còn lại.
1, Thường xuyên hệ thống hóa kiến thức bằng
mọi cách
Kiến thức là yếu tố tiên quyết để làm tốt
bài thi Hóa học, cho dù là với câu hỏi lý thuyết hay với bài tập tính toán,
không có kiến thức Hóa học thì không thể làm được bất cứ câu nào trong đề thi.
Kiến thức Hóa học có đặc thù riêng là
mang tính hệ thống và liên tục, không giống với môn Vật lí hay Toán mà trong đó
Điện – Quang – Cơ … hay Tổ hợp – Lượng giác – Hình không gian… hầu như không có
mối liên hệ rõ ràng nào với nhau, hay môn Lý chủ yếu chỉ ôn tập chương trình lớp
12 là đủ. Kiến thức Hóa học có sự gắn kết liên tục và mang tính hệ thống, trải
đều qua cả 3 năm học. Sự phân chia các nội dung Đại cương – Vô cơ – Hữu cơ … chỉ
để giúp cho người học dễ học, chứ không dễ ôn tập.
Khi ôn tập kiến thức Hóa học, điều tối
quan trọng là các em phải hệ thống, xâu chuỗi được nội dung mình đang ôn tập với
các phần kiến thức có liên quan khác. Lý thuyết của Hóa học không cứng nhắc và
cũng không giản đơn, ta không thể ôn tập bằng cách “đọc chay” hay “học vẹt” mà
phải bằng cách luyện tập, thường xuyên ghi ra, viết ra, “gọi từ trong đầu ra”
thì mới hiểu và nhớ lâu được. Để làm được điều đó thì có một cách đơn giản là
khi gặp bất kỳ câu hỏi nào, bài tập nào, các em hãy cố gắng không chỉ tìm cách
giải quyết câu hỏi đó, bài toán đó mà còn tìm cách liên hệ với các kiến thức
liên quan đến nó để nhớ lại, hồi tưởng lại.
Rõ ràng đây là một bài tập rất đơn giản
và không có nhiều điều để bàn. Khi học hay khi làm bài kiểm tra, bài thi, ta chỉ
dừng lại ở đây là đủ. Tuy nhiên, nếu đang trong giai đoạn ôn tập, ta cần suy
nghĩ nhiều hơn thế. Thầy có thể dẫn giải ra đây một vài suy nghĩ. Một vài cách
đặt vấn đề điển hình như sau:
-
Bài toán còn có thể giải bằng cách nào khác nữa không?
Bài toán chắc chắn còn có thể giải được
bằng phương pháp Trung bình kết hợp với Đường chéo, ngoài ra có thể giải được bằng
cách “thử đáp án”, ta có thể thay số lần lượt các kết quả từng đáp án vào, xem
đáp án nào phù hợp với số liệu khối lượng của giả thiết.
-
Vấn đề Hóa học mà bài toán nêu ra là gì?
Bài tập này liên quan đến tính chất
“Halogen mạnh đẩy Halogen yếu ra khỏi dung dịch muối của chúng”: F2 > Cl2
> Br2 > I2 về tính oxi hóa.
Ngoài ra, từ các tính chất trên, ta có
thể đặt thêm câu hỏi: nếu các đơn chất halogen biến thiên như vậy, thì các hợp
chất của chúng sẽ biến đổi như thế nào? – Trả lời cho câu hỏi này, chúng ta sẽ
lại có thêm các dãy biến thiên:
Như vậy, chỉ thông qua một bài toán nhỏ
và rất đơn giản, ta đã chủ động ôn tập lại được rất nhiều vấn đề quan trọng
trong lý thuyết Hóa học. Chỉ cần áp dụng cách suy nghĩ trên cho các bài tập
khác (lặp đi lặp lại trong các bài tập có vấn đề Hóa học tương tự), các em sẽ
thấy rằng lý thuyết Hóa học phổ thông tuy rất rộng lớn và “tưởng như khó học,
khó nhớ” thực ra lại có thể ôn tập và hệ thống rất dễ dàng chỉ thông qua một số
ít các bài tập đơn giản. Đây chính là phương pháp “học ít” mà mang lại “nhiều
hiệu quả”, giúp các em vừa có thể ôn tập, nắm vững kiến thức trong thời gian ngắn,
vừa tiết kiệm để dành thời gian và công sức ôn tập các môn học khác.
2, Rèn luyện kỹ năng tính và phản xạ tư
duy
Không phải bài toán nào cũng có cách giải
đặc biệt nhanh, không phải bài toán nào cũng có công thức tính riêng. Để giải một
bài toán thật nhanh và hiệu quả, việc trước tiên là phải rèn luyện kỹ năng tính
và phản xạ tư duy. Các em không thể đòi hỏi việc giải nhanh một bài toán Hóa học
nếu như chính các em không thể tính nhanh được từ những phép tính đơn giản nhất.
Các quy tắc nhân nhẩm, các dấu hiệu chia
hết, xấp xỉ, … là những kiến thức cơ sở mà bất kỳ học sinh nào cũng đã được học
và nó cực kỳ hữu dụng cho bất cứ môn học nào, không chỉ giúp ta tính nhanh,
tính nhẩm một số đại lượng trong bài toán mà đôi khi còn là giải pháp mang tính
quyết định giúp bài toán được giải quyết nhanh gọn và hiệu quả hơn.
3, Phân biệt được những đặc trưng của
hình thức thi trắc nghiệm so với tự luận và ứng dụng
Một bài toán trắc nghiệm hoàn toàn không
đơn giản là một bài tập tự luận có 4 đáp án (trắc nghiệm ≠ tự luận + 4 đáp án),
một câu hỏi trắc nghiệm hoàn chỉnh và có chất lượng, nhất là các câu hỏi trong
đề thi ĐH đều có 4 “đáp án nhiễu” hàm chứa nhiều “dụng ý”. Khi giải một bài tập
trắc nghiệm, nhất thiết phải bám sát và đối chiếu liên tục với 4 đáp án mà đề
bài đưa ra, để từ đó có những nhận định đúng đắn và phù hợp, giúp ta có thể đưa
ra những giải pháp nhanh nhất và hiệu quả nhất cho các yêu cầu của bài toán.
Phương pháp khai thác các thông tin từ 4 đáp án để tăng nhanh tốc độ và hiệu quả
của việc giải toán được gọi chung là phương pháp Chọn ngẫu nhiên.
Đó có thể là việc sử dụng các thông tin
4 đáp án như là một cách “tự bổ sung thông tin” để việc giải toán trở nên đơn
giản hơn.
- Ngoài ra, một trong những đặc trưng
quan trọng nhất của bài thi trắc nghiệm là không có barem điểm cho từng ý nhỏ,
trong bài thi tự luận, ta có thể “cố” trình bày tối đa tất cả những bước giải
đã thực hiện được để hy vọng có thêm điểm, cho dù chưa có được kết quả cuối
cùng nhưng đối với bài thi trắc nghiệm thì chỉ có kết quả chọn đáp án cuối cùng
mới được dùng để tính điểm.
Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là quá
trình làm bài trước đó trở thành vô nghĩa, mỗi một dữ kiện của bài toán đều hàm
chứa những ý nghĩa nhất định, cho dù chưa “giải mã” được hết các dữ kiện đó hoặc
chưa xâu chuỗi chúng lại với nhau được thì ta vẫn có thể giới hạn lại các khả
năng “có thể đúng” nhất. Trong các trường hợp này, việc khai thác thông tin,
bám sát vào 4 đáp án là rất cần thiết và cho hiệu quả cao.
4, Tích lũy kinh nghiệm làm bài thi
Kinh nghiệm làm bài là một yếu tố hết sức
quan trọng trong mỗi kỳ thi, nhất là kỳ thi ĐH. Có rất nhiều bài toán tưởng như
lắt léo nhưng nếu có nhiều kinh nghiệm thì chỉ cần đọc đề, ta đã phán đoán được
hướng giải, dự đoán được chất nào dư, chất nào hết, đáp án nào có nhiều khả
năng đúng …. Mặt khác, trong đề thi ĐH đôi khi vẫn có những câu hỏi chưa thật
chặt chẽ hoặc có nhiều cách hiểu khác nhau, khi đó, chỉ có kinh nghiệm mới giúp
ta “hiểu đúng ý người ra đề” và có được kết quả tốt.
5, Nắm vững và chỉ ra được các dấu hiệu
quyết định đến phương pháp giải bài toán
Một bài toán Hóa học là tập hợp của nhiều
dữ kiện giải toán khác nhau mà cách giải bị chi phối bởi 2 yếu tố chính là: các
phản ứng Hóa học xảy ra trong bài và các phương pháp cần dùng để giải bài toán
đó. Để giải được một bài toán sao cho nhanh và chính xác, nhất thiết phải giải
quyết cho được 2 yếu tố đó, nếu nắm được phương pháp giải bài toán mà không biết
tính chất Hóa học thì không thể giải được và ngược lại, nếu nắm được bản chất
Hóa học mà không lựa chọn được phương pháp phù hợp thì việc giải toán sẽ rất
khó khăn và tốn nhiều thời gian.
Cũng chính bởi vì thế mà việc học phương
pháp giải toán Hóa học không thể cứng nhắc thành những “dạng bài” hay “công thức
tính” như Toán hay Lý, cùng là phương pháp giải toán ấy nhưng đặt vào một bài
toán cụ thể với những phản ứng Hóa học cụ thể thì cách tính sẽ khác, chứ không
thể máy móc “thay số vào công thức” hay “áp dụng biển đổi như dạng bài” theo kiểu
Toán và Lý được. Các công thức hay dạng bài trong giải toán Hóa học có rất nhiều
nhưng phạm vi áp dụng cho mỗi công thức lại khá hẹp và đòi hỏi rất nhiều điều
kiện, chỉ cần bài toán thay đổi một dữ kiện nhỏ là công thức tính hay cách biến
đổi cũng phải thay đổi theo và do đó, thầy không khuyến khích các em giải toán
theo các công thức cứng nhắc nếu như phạm vi ứng dụng của nó không nhiều, nhất
là khi các em còn chưa nắm được bản chất và các điều kiện làm cho công thức ấy
đúng.
Thông thường, những phản ứng dùng trong
bài toán Hóa học thường là các phản ứng quen thuộc, đặc trưng cho các nhóm chất
và không quá khó. Tuy nhiên, trong đề thi ĐH, các dữ kiện Hóa học trong bài
toán thường được làm lắt léo, vòng vèo để che giấu phương pháp chính (phương
pháp quyết định), mặt khác, đề thi ĐH cũng thường cho các bài tập đòi hỏi phải
kết hợp nhiều phương pháp để giải, khiến cho các em dễ lúng túng trong việc lựa
chọn phương pháp hơn là về mặt Hóa học của bài toán. Do đó, việc học tập phương
pháp giải toán cũng là một nội dung ôn tập quan trọng cần được ưu tiên, sao cho
ngay khi đọc xong đề bài, các em đã có thể chỉ ra được những “dấu hiệu” của các
phương pháp giải toán, biết ngay được bài toán đó để giải nó phải dùng những
phương pháp nào, thậm chí là có thể giải
bằng bao nhiêu cách. Điều này là không dễ thực hiện, khi mà nhận thức của giáo
viên trong việc giảng dạy phương pháp còn nhiều hạn chế, năng lực và thời gian
lên lớp còn có hạn. Ngay cả các sách tham khảo hiện nay trên thị trường cũng chỉ
chủ yếu “chạy theo thị hiếu” chứ chưa “đáp ứng được yêu cầu”, số đầu sách tham
khảo về phương pháp rất nhiều nhưng phần lớn vẫn chỉ lướt qua phần cơ sở phương
pháp và sa vào việc đưa ví dụ rồi giải, hầu như chưa có cuốn nào đủ sức khái
quát, chỉ rõ được “các dấu hiệu nhận biết phương pháp giải toán” để giúp các em
có được thuận lợi khi làm bài.
Đăng nhận xét