Luyện thi đại học :Phân tích chất sử
thi hùng tráng, trang nghiêm trong tác phẩm "Rừng xà nu" của Nguyễn
Trung Thành
MỞ BÀI:
“Rừng xà nu” là một tác phẩm xuất
sắc của Nguyễn Trung Thành nói riêng, văn xuôi chống Mĩ nói chung. Tác phẩm hấp
dẫn không chỉ đã khai thác được một đề tài miền núi của Tây Nguyên hùng vĩ, mà
còn ở chỗ, nó mang đậm tính chất sử thi hùng tráng, trang nghiêm.
THÂN BÀI:
I. Giới thiệu tác giả, tác phẩm :
- Trong nền văn học Việt Nam hiện đại, nếu như Tô Hoài là nhà văn có công
khai sơn, phá thạch đề tài miền núi thì Nguyên Ngọc sau này là Nguyễn Trung
Thành được xem là nhà văn đi tiên phong về đề tài Tây Nguyên.
- Từ những năm kháng chiến chống Pháp, Nguyên Ngọc đã có tác phẩm “Đất nước đứng lên” nổi tiếng với nhân vật
anh hùng Núp làm say mê hàng triệu trái tim độc giả. Vào cuộc kháng chiến chống
Mĩ do gắn bó mật thiết với chiến trường Tây Nguyên, gần gũi, hiểu biết sâu sắc
cuộc sống và tinh thần bất khuất, yêu tự do, gắn bó với Cách mạng của nhân dân
các dân tộc thiểu số sống trên mảnh đất này, ông đã sáng tác nên một thiên truyện
nổi tiếng “Rừng xà nu”.
- Truyện viết vào mùa hè 1965, rút từ tập “Trên quê hương những anh hùng Điện Ngọc”. Truyện được giải thưởng
văn nghệ Nguyễn Đình Chiểu 1965
II. Thế nào là tác phẩm sử thi và những
biểu hiện của nó :
1.Thế nào là sử thi?
Thơ ca lấy lịch sử làm đề tài chép sự tích nhân vật và truyền thuyết lịch
sử. Đây là thể loại tự sự miêu tả các sự kiện quan trọng có ý nghĩa quyết định
đối với đời sống tinh thần và vận mệnh của dân tộc. Nó chủ yếu biểu hiện ý thức
cộng đồng của nhân dân, dân tộc đối với quá khứ vẻ vang của chính mình. Với
quan niệm ấy “Rừng xà nu” không là
tác phẩm sử thi mà là bản anh hùng ca mang đậm tính sử thi và cảm hứng lãng mạn
về cuộc chiến đấu của nhân dân Tây Nguyên.
2.Những biểu hiện tính sử thi trong “Rừng xà nu”
a. Về đề tài chủ đề :
- Tính sử thi trước hết được thể hiện bằng đề tài chủ đề. Truyện có đề
tài về lịch sử của làng Xôman và nói rộng ra là nhân dân Tây Nguyên trong cuộc
đấu tranh chống tên đế quốc hùng mạnh nhất để bảo vệ nền độc lập dân tộc. Đây
là một sự kiện trọng đại. Qua tác phẩm, tác giả muốn nêu bật lên sức mạnh quật
khởi, tinh thần và ý chí mãnh liệt không có gì có thể lay chuyển được của buôn
làng, của một dân tộc quyết lấy máu mình viết nên một chân lý mới : “chúng
nó cầm súng, mình phải cầm giáo”.
Nghĩa là vũ trang chiến đấu là con đường tất yếu để giải phóng nhân dân
b. Nhân vật :
- Dân làng Xô Man trong “Rừng xà nu”
là một tập thể mang những phẩm chất tiêu biểu cho cộng đồng, sống chết vì buôn
làng, vì dân tộc. Đó là một tập thể anh hùng tiêu biểu cho tinh thần yêu nước,
khát vọng tự do, tinh thần đoàn kết, bất khuất, hiên ngang và sức sống mãnh liệt.
- Các nhân vật trong “Rừng Xà Nu”
được cấu tạo theo nhiều lớp, nhiều thế hệ. Các thế hệ này được hình tượng hoá bằng
những thế hệ xà nu khác nhau trong Rừng xà nu bạt ngàn tít tắp đến tận chân trời.
Thế hệ già làng ( tiêu biểu là cụ Mết), thế hệ thanh niên ( tiêu biểu là Tnú,
Mai, Dít ). Truyện còn hé mở cho ta thấy thế hệ thứ ba, thế hệ của những bé
Heng, để hoàn thiện bức tranh về chiến tranh nhân dân “lớp cha trước, lớp con sau”, nối tiếp nhau tạo thành một sức mạnh
vô địch.
Nét chung nhất của các nhân vật này là phẩm chất anh hùng, rất kì vĩ, mạnh
mẽ. Họ đều là những con người yêu buôn làng, yêu nước, yêu dân, bất khuất kiên
trung, thuỷ chung với cách mạng, giàu khát vọng tự do, giàu sức sống.
- Yêu buôn làng, yêu nước, yêu dân sâu nặng và lòng căm thù giặc sâu sắc
cháy bỏng.
- Quyết tâm đứng lên đánh giặc, bất chấp sự khủng bố dã man của kẻ thù.
- Kiên cường bất khuất, dũng cảm táo bạo, tạo nên khí thế đồng khởi chống
Mĩ,
Điều đặc biệt là : tuy cùng mang phẩm chất anh hùng, nhưng mỗi người do
tuổi tác, giới tính, cương vị khác nhau mà có những cách biểu hiện khác nhau
làm nên vẻ đep, đặc điểm riêng rất đa dạng, sinh động và hấp dẫn.
Cụ Mết:
Cụ đã từng tham gia kháng chiến chống Pháp. Theo tác giả, cụ cùng hoạt động
một thời với anh hùng Núp và cả hai rất nổi tiếng ở hai vùng khác nhau của Tây
Nguyên. Núp được phong tặng anh hùng. Cụ Mết, con người của hai thế hệ lại tiếp
tục hướng dẫn chỉ huy con cháu tham gia vào cuộc đấu tranh chống Mĩ-Diệm. Cụ là
một già làng sừng sững uy nghi như một cây đại thụ. Cụ luôn đứng đầu, có tác
phong trang trọng đàng hoàng, có phong thái đĩnh đạc và uy tín lớn trong làng.
Cụ Mết trở thành người cha tinh thần, người truyền ngọn lửa khát vọng tự do giải
phóng và trở thành linh hồn của phong trào đồng khởi người dân XôMan.
Cụ Mết xuất hiện muộn khiến cho Tnú nóng ruột chờ đợi. Con người này có
hình dáng bên ngoài rất đặc sắc. “Ông cụ
vẫn quắc thước như xưa, râu bây giờ đã dài tới ngực.. ông ở trần, ngực như một
cây xà nu lớn. Tay rắn chắc như hai gọng kìm,
giọng nói trầm vang như cồng chiêng”, cách nói của cụ không bào giờ khen “tốt”.
Những khi vừa ý nhất, cụ chỉ nói “được”.
Mệnh lệnh của cụ phát ra đơn giản chắc nịch : “Thế là bắt đầu rồi! Đốt lửa lên”. Tấm lòng của cụ đối với Tnú, với
dân làng và đối với Cách mạng bao la như núi ngàn. Nghĩa tình của của cụ với
nhân dân, đất nước như nước nguồn Tây Nguyên không bao giờ vơi cạn. Cụ Mết đã
chỉ huy dân làng xông lên giết sạch bọn ác ôn trong nhà Rông, đốt lên ngọn lửa
đồng khởi rực sáng với chân lý thật giản dị mà sâu xa “chúng nó đã cầm súng mình phải cầm giáo”. Cụ Mết còn là người của
niềm tin, người tổ chức tập hợp đoàn kết dân làng đánh giặc.
Tóm lại cụ Mết là người tiêu biểu kết tinh tính cách quật cường, bất khuất
của các dân tộc Tây Nguyên nói riêng, dân tộc Việt Nam nói chung. “Yêu nước thiết tha, căm thù giặc cháy bỏng,
kiên cường thuỷ chung, son sắt, giàu sức sống. Ưỡn tấm ngực lớn của mình ra che
chở cho xóm làng”.
Tiếp đến là thế hệ Tnú, Mai, Dít (Tnú quyết liệt, mạnh mẽ, trung thực,
ngay thẳng, căm thù như lửa cháy bốc ngùn ngụt, trả thù dứt khoát, giàu dũng
khí, giàu sức sống… Tnú trở thành niềm tự hào, kiêu hãnh của buôn làng và tập
thể người dân XôMan)
Dít là một cô
gái trẻ giàu nghị lực, có bản lĩnh, trưởng thành trong đấu tranh gian khổ và trở
thành người lãnh đạo cao nhất của làng XôMan : bí thư chi bộ, chính trị viên xã
đội. Nét tính cách nổi bật của Dít : là một cô gái có đôi mắt mở to, trong suốt,
tính tình lặng lẽ kín đáo, nhưng rất gan dạ, giặc bắn để uy hiếp tinh thần, áo
quần rách tơi tả nhưng vẫn bình thản như không ; kiên quyết nguyên tắc (kiểm
tra giấy của Tnú rất kĩ, mặc dù có quan hệ thân tình). Song Dít là một cô gái rất
giàu tình cảm (bùi ngùi, lưu luyến khi Tnú phải đi ngay).
c. Bức tranh thiên nhiên được miêu tả thật hùng vĩ hoành tráng, giàu màu
sắc tạo hình như khắc như chạm, tạo thành hình, thành khối, có màu sắc, có mùi
vị. Đặc biệt là hình tượng cây xà nu mang đậm màu sắc sử thi. Nó được miêu tả từ
nhiều góc độ, được lặp đi lặp lại nhiều lần, mang ý nghĩa tượng trưng cho phẩm
chất, vẻ đẹp của con người Tây Nguyên. Những cảnh “suốt đêm nghe cả rừng XôMan ào ào rung động. Lửa cháy khắp rừng” và
đặc biệt những đồi xà nu nối tiếp tới chân trời mở đầu và kết thúc đã làm nền
cho diễn biến câu chuyện bi hùng của Tnú và làng XôMan thật giàu ý nghĩa thẩm
mĩ, nghệ thuật.
d. Ngôn ngữ của thiên truyện “Rừng
xà nu” đã được Nguyễn Trung Thành viết với giọng say mê, trang trọng tạo
nên chất thơ dạt dào, hùng tráng. Truyện được kể lại bên bếp lửa, cách kể trang
nghiêm, xúc động như muốn nhắc nhở con cháu nhớ kỹ những trang sử đẫm máu và nước
mắt của cả cộng đồng “người già chưa
quên, người chết, quên hết rồi, thì để lại
cái nhớ cho người sống..hãy lắng nghe mà nhớ…” Câu chuyện của Tnú mà cụ Mết
kể cho dân làng nghe xảy ra chưa lâu, nhưng vẫn được kể như câu chuyện lịch sử
với giọng điệu và ngôn ngữ trang trọng của sử thi
KẾT LUẬN:
Tóm lại “Rừng xà nu” là tác phẩm
mang đậm tính sử thi và cảm hứng lãng mạn về cuộc chiến đấu của nhân dân Tây
Nguyên. Lâu nay người đọc say mê tác phẩm ngoài ý nghĩa một đề tài mới mẻ về miền
núi, còn là ở chất sử thi bi tráng ấy.
Đăng nhận xét